ความสัมพันธ์ระหว่างความรู้และพฤติกรรมการใช้ห้องปฏิบัติการทางวิศวกรรมเคมีของนักศึกษา กรณีศึกษามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี

Abstract

ห้องปฏิบัติการทางวิศวกรรมเคมีเป็นองค์ประกอบสำคัญในการเรียนการสอนด้านวิศวกรรม โดยมุ่งเน้นให้นักศึกษาได้เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจริง เพื่อเสริมสร้างความเข้าใจในทฤษฎีทางวิศวกรรม เคมีให้มีความชัดเจนยิ่งขึ้น การใช้ห้องปฏิบัติการอย่างมีประสิทธิภาพไม่เพียงแต่ต้องอาศัยเครื่องมือ ที่พร้อมใช้งานเท่านั้น แต่ยังต้องพึ่งพาความรู้ ความเข้าใจของผู้ใช้ในการปฏิบัติงานภายใต้สภาวะแวดล้อม ที่อาจมีความเสี่ยงอีกด้วย ความรู้เกี่ยวกับหลักการและความปลอดภัยในการใช้ห้องปฏิบัติการ เป็นปัจจัยพื้นฐานที่จำเป็นอย่างยิ่ง เพราะสามารถส่งผลโดยตรงต่อพฤติกรรมการปฏิบัติงานของนักศึกษา เช่น การใช้เครื่องมืออย่างถูกต้อง การป้องกันอุบัติเหตุ และการปฏิบัติตามขั้นตอนอย่างเคร่งครัด หากนักศึกษามีความรู้เพียงพอ ก็มีแนวโน้มที่จะแสดงพฤติกรรมที่เหมาะสมและปลอดภัย ในการใช้ห้องปฏิบัติการมากยิ่งขึ้น จากการสังเกตในบริบทของการเรียนการสอนในมหาวิทยาลัย เทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี พบว่ายังมีนักศึกษาบางส่วนที่ขาดความเข้าใจที่ถูกต้องหรือขาดความตระหนัก ถึงความสำคัญของการปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการ ส่งผลให้เกิดพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม ซึ่งอาจนำไปสู่ ความเสี่ยง ด้านความปลอดภัยหรือประสิทธิภาพในการเรียนรู้ที่ลดลง ดังนั้น การศึกษาความสัมพันธ์ ระหว่างความรู้และพฤติกรรมการใช้ห้องปฏิบัติการทางวิศวกรรมเคมีของนักศึกษา จึงมีความสำคัญ เพราะจะช่วยชี้ให้เห็นถึงระดับความรู้ที่ส่งผลต่อพฤติกรรมที่เกิดขึ้น และสามารถใช้เป็นแนวทาง ในการพัฒนาหลักสูตรการอบรมหรือปรับปรุงกิจกรรมการเรียนการสอนให้ตอบสนองต่อการเสริมสร้าง พฤติกรรมการใช้งานที่ถูกต้องและปลอดภัยยิ่งขึ้นในอนาคต งานวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) ความรู้ของนักศึกษา เกี่ยวกับวิธีการใช้งานเครื่องมือ และอุปกรณ์ ทางวิทยาศาสตร์ รวมถึงความเข้าใจเกี่ยวกับกฎระเบียบและข้อบังคับในการใช้งาน ห้องปฏิบัติการ 2) พฤติกรรมการปฏิบัติตามกฎระเบียบความปลอดภัยในห้องปฏิบัติการของนักศึกษา และ 3) เพื่อประเมินปัจจัยที่ส่งผลต่อพฤติกรรมการใช้งานห้องปฏิบัติการให้เกิดความปลอดภัยสูงสุด โดยประชากร คือ นักศึกษาระดับปริญญาตรี ของภาควิชาวิศวกรรมเคมีและวัสดุ ชั้นปีที่ 2, 3 และ 4 ประจำปีการศึกษา 2563 คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี จำนวน 174 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยเป็นแบบสอบถาม โดยได้รับแบบสอบถามที่สมบูรณ์และสามารถ นำไปวิเคราะห์ได้ จำนวน 150 ชุด คิดเป็นร้อยละ 86.21 การวิเคราะห์ข้อมูลใช้สถิติเชิงพรรณนา ได้แก่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน รวมถึงการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ด้วยสัมประสิทธิ์ สหสัมพันธ์เพียร์สัน (Pearson’s correlation coefficient) และการถดถอยพหุคูณ (Multiple regression analysis) ผลการวิจัยพบว่า 1) นักศึกษามีความรู้เกี่ยวกับวิธีการใช้งานเครื่องมือและอุปกรณ์ทางวิทยาศาสตร์ รวมถึง กฎระเบียบการใช้งานห้องปฏิบัติการอยู่ในระดับปานกลาง (µ = 3.42, σ = 0.58) 2) นักศึกษามีพฤติกรรมการปฏิบัติตามกฎระเบียบการใช้งานห้องปฏิบัติการในทุกด้าน ได้แก่ ด้านการปฏิบัติตามกฎระเบียบและข้อบังคับ ด้านการใช้เครื่องมือและอุปกรณ์ และด้านพฤติกรรม การใช้งานห้องปฏิบัติการ โดยอยู่ในระดับที่สามารถปฏิบัติได้อย่างสม่ำเสมอ 3) ผลการทดสอบความสัมพันธ์ระหว่างความรู้และพฤติกรรมการปฏิบัติตามกฎระเบียบ พบว่า ความรู้เกี่ยวกับวิธีการใช้งานเครื่องมือและอุปกรณ์ทางวิทยาศาสตร์ (ß = 0.016, p = 0.276) ไม่มีผลต่อ พฤติกรรมการปฏิบัติตามกฎระเบียบการใช้งานห้องปฏิบัติการที่ระดับนัยสำคัญ 0.05 ในขณะที่ความรู้ เกี่ยวกับกฎระเบียบการใช้งานห้องปฏิบัติการ (ß = 0.044, p = 0.048) มีผลอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ที่ระดับนัยสำคัญ 0.05 โดยตัวแปรทั้งสองสามารถอธิบายความแปรปรวนของพฤติกรรมการปฏิบัติตาม กฎระเบียบได้ร้อยละ 5.40 ส่วนที่เหลืออาจเกิดจากปัจจัยอื่นที่ไม่ได้ถูกนำมาพิจารณาหรือวิเคราะห์ ในงานวิจัยนี้ โดยมีค่าความคลาดเคลื่อน (S.E.) เท่ากับ 0.164 จากผลการวิจัย สามารถนำไปเป็นแนวทางในการจัดอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับกฎระเบียบ ข้อปฏิบัติและมาตรการด้านความปลอดภัยในการใช้งานห้องปฏิบัติการให้กับนักศึกษาทุกชั้นปี ในภาควิชาวิศวกรรมเคมีและวัสดุ เพื่อให้นักศึกษามีความรู้และทักษะที่เหมาะสมในการใช้งานเครื่องมือ และอุปกรณ์ทางวิทยาศาสตร์อย่างถูกต้องและปลอดภัย

The chemical engineering laboratory is an essential component of engineering education, focusing on experiential learning to reinforce students’ comprehension of chemical engineering theories. The effective utilization of laboratory facilities is contingent not only upon the availability of functional instrumentation but also upon the users’ knowledge and competence in operating within potentially hazardous environments. Knowledge of laboratory principles and safety protocols is therefore a fundamental requirement, as it directly influences students’ operational behavior, including correct equipment handling, accident prevention, and strict adherence to standardized procedures. Students possessing sufficient knowledge are more likely to exhibit appropriate and safe practices during laboratory work. Within the pedagogical context of Rajamangala University of Technology Thanyaburi, observations indicate that some students lack adequateunderstanding or awareness of proper laboratory practices, which may lead to unsafe behaviors and reduced learning effectiveness.Therefore, studying the relationship between students’ knowledge and their behavioral expressions in the chemical engineering laboratories is crucial. This will assist in determining the knowledge level that influences the resultant behaviors and serve as a framework for developing training modules or improving teaching activities to promote correct and safe laboratory practices in the future. This research aimed to: (1) examine students’ knowledge regarding the usage of scientific instruments and equipment, as well as their understanding of laboratory rules and regulations; (2) investigate students’ behavior in complying with laboratory safety regulations; and (3) evaluate the factors influencing safe laboratory practices. The study population consisted of 174 undergraduate students from the second, third, and fourth years enrolled in the Department of Chemical and Materials Engineering at Rajamangala University of Technology Thanyaburi (RMUTT) for the academic year 2020. The research instrument was a questionnaire, from which 150 completed responses were obtained, accounting for 86.21% of the total. Data analysis was performed using descriptive statistics, including percentage, mean, and standard deviation, along with Pearson’ s correlation coefficient and multiple regression analysis. The results of the study revealed that: 1) Students had a moderate level of knowledge regarding the use of scientific instruments and equipment, including laboratory rules and regulations (µ = 3.42, σ = 0.58). 2) Students consistently complied with laboratory regulations in all aspects namely, adherence to safety rules and procedures, proper usage of tools and equipment, and overall laboratory behavior. 3) The correlation analysis between knowledge and compliance behavior indicated that knowledge of scientific instrument usage (ß = 0.016, p = 0.276) had no significant impact on compliance with laboratory regulations at a 0.05 significance level. However, knowledge of laboratory regulations (ß= 0.044, p = 0.048) had a statistically significant influence at a 0.05 significance level. These two variables explained 5.40% of the variance in compliance behavior, while the remaining unexplained variance could be attributed to other factors not considered in this study. The standard error (S.E.) was 0.164. The results of this study suggest that training programs should be implemented to enhance students’ understanding of laboratory regulations, standard operating procedures, and safety measures. This would ensure that students across all academic years in the Department of Chemical and Materials Engineering acquire the necessary knowledge and skills to properly and safely use scientific instruments and laboratory facilities.